Polski prozaik, scenarzysta i reżyser. 94. rocznica urodzin Tadeusza Konwickiego

Tadeusz Konwicki urodził się 22 czerwca 1926 roku na Wileńszczyźnie, zmarł 7 stycznia 2015 roku w Warszawie.  

W 1944 roku zdał konspiracyjną maturę. Był żołnierzem podziemia niepodległościowego, jako członek Armii Krajowej brał udział w akcji „Burza”, później walczył w partyzantce antyradzieckiej w lasach podwileńskich. Reakcją na pożogę hitlerowską dla Konwickiego był skręt w stronę poglądów lewicowych. Po rozwiązaniu oddziału przedostał się przez nowe granice Polski. Pracował jako urzędnik, a następnie podjął studia (filologia polska), których ostatecznie nie ukończył. 

Debiutował w 1946 jako reportażysta i rysownik. Zajmował się korektą, później redakcją techniczną. Równocześnie publikował tam recenzje literackie i filmowe, a także rysunki. W 1949 ożenił się z Danutą, artystką plastykiem, ilustratorką książek dla dzieci.

Na przełomie lat 40. i 50. XX wieku stał się jednym z głównych literatów i publicystów socrealistycznych. Debiutancka powieść Konwickiego Rojsty, w której nawiązywał do doświadczeń partyzanckich,  została w 1948 zatrzymana przez cenzurę i ukazała się dopiero w 1956. Pierwszym opublikowanym dziełem Konwickiego stała się więc socrealistyczna powieść produkcyjna Przy budowie z 1950 roku. Kolejne utwory: Godzina smutku i Władza z lat 50-tych, wpisywały się w schematy prozy socrealistycznej. Jednocześnie Konwicki starał się budować nową atmosferę życia literackiego, co widać w jego działalności w „Nowej Kulturze” – to właśnie on dopuścił do publikacji i opatrzył wstępem anonimowy „Pamiętnik uczennicy”, który wywołał kontrowersje swym rozluźnieniem obyczajowym. W 1953 został formalnie przyjęty do PZPR.

W 1948 ukończył kurs pisania scenariuszy filmowych w Łodzi. Konwicki był zafascynowany kinem. W 1954 roku otrzymał zlecenie napisania pierwszego scenariusza filmowego. Kariera z 1954 była propagandową opowieścią o szpiegu z Zachodu, który bezowocnie podejmuje starania na rzecz zwerbowania dawnych członków podziemia. Po latach Konwicki przyznawał, że „to jest fatalny incydent w mojej biografii, wynikający z różnych, także psychologicznych, uwarunkowań”.

Zmianę w pisaniu przyniosła jego powieść Z oblężonego miasta (1956), w której Konwicki stał się zwolennikiem solidarności z pokrzywdzonymi wbrew partyjnemu obowiązkowi posłuszeństwa. W tym samym roku objął funkcję kierownika literackiego Zespołu Filmowego „Kadr”. W jego ramach zadebiutował jako scenarzysta filmu Zimowy zmierzch. Na podstawie jego scenariusza powstały również filmy Matka Joanna od Aniołów  i Faraon”. 

W międzyczasie Konwicki podjął decyzję o stworzeniu własnego, osobistego filmu. Z udziałem niewielkiej ekipy filmowej oraz aktorów Ireny Laskowskiej i Jana Machulskiego, którzy zdecydowali się grać za darmo, nakręcił Ostatni dzień lata (1958). Debiut fabularny Konwickiego zdobył na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji Grand Prix w kategorii filmów dokumentalnych i krótkometrażowych. Kolejnymi filmami nakręconymi przez Konwickiego były: Zaduszki (1961) i  Salcie”(1965).

Od lat 60. XX wieku narastać zaczął jego konflikt z władzami komunistycznymi. W 1963 ukazał się Sennik współczesny, jedna z najważniejszych książek polskiej literatury powojennej, a rok później Wniebowstąpienie. W 1966 został usunięty z PZPR za współudział w liście protestacyjnym do władz w związku z usunięciem z PZPR profesora Leszka Kołakowskiego. 

Ze względu na występujące w jego dziełach opisy rzeczywistości, cenzury nie uniknęły pisane przez Konwickiego książki Zwierzoczłekoupiór i Kalendarz i klepsydra. Kompleks polski już trafił do drugiego obiegu, podobnie jak Mała apokalipsa  najsłynniejsza powieść Konwickiego.

W 1968, Konwicki wszedł w skład zespołu „Plan”, w którego ramach przygotował swój najbardziej autobiograficzny film Jak daleko stąd, jak blisko. Cenzura obeszła się z filmem łagodnie, nie pozwolono zaprezentować go jednak na Festiwalu Filmowym w Cannes, został wyemitowany na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Autorskich w San Remo, gdzie Konwicki zdobył nagrodę specjalną za scenariusz. 

W 1982 roku stworzył adaptację filmową utworu Czesława Miłosza Dolina Issy, która okazała się być na tyle niecenzuralna, że dystrybuowano ją jedynie poza granicami kraju w ambasadach i ośrodkach kultury polskiej.

Źródła:zdjęcie, wikipedia, culture, dzieje Tadeusz Konwicki, zdjęcie 2, zdjęcie 3, zdjęcie 4