Największa skandalistka Młodej Polski, feministka, działaczka i posłanka. Jej wystąpienie w czasie Zjazdu Kobiet wywołało prawdziwy skandal. 136. rocznica urodzin Zofii Nałkowskiej

Zofia Nałkowska była polską pisarką i dramatopisarką żyjącą na przełomie XIX i XX wieku. Współcześnie jest znana zwłaszcza jako autorka znakomitych powieści, jak najgłośniejszej w jej dorobku Granicy, która znajduje się w kanonie lektur szkolnych. Urodziła się 10 listopada 1884 roku w Warszawie. Była córką geografa i pedagoga oraz pochodzącej z Moraw nauczycielki i autorki podręczników. Młodsza siostra autorki, Hanna, w późniejszych latach została rzeźbiarką. W młodości Nałkowska odebrała solidne wykształcenie. Ukończyła prywatną pensję w Warszawie, a następnie kontynuowała edukację na tajnym Uniwersytecie Latającym, gdzie studiowała historię, geografię, ekonomię oraz językoznawstwo. Swoją wiedzę poszerzała dodatkowo dzięki sumiennemu samokształceniu. W 1904 roku poślubiła poetę i publicystę Leona Rygiera, oficjalnie przyjmując nazwisko swojego męża. Mieszkała z nim w Kielcach i Krakowie, a później w Warszawie i w domu rodzinnym "na Górkach" pod Wołominem. Co interesujące, młoda para zdecydowała się zmienić swoje wyznanie, aby w przyszłości nie mieć problemów z ewentualnym procesem rozwodowym. Małżonkowie przeszli zatem na kalwinizm. 

W 1907 roku na Zjeździe Kobiet Polskich Nałkowska domagała się wolności obyczajowej dla kobiet. Zszokowała tym publiczność i Marię Konopnicką, która oburzona wyszła z sali. Jak relacjonuje Iwona Kienzler w książce „W oparach absyntu. Skandale Młodej Polski” młodziutka pisarka zażądała „przyznania kobietom prawa do całego bogactwa doznań erotycznych i uwolnienia ich od narzuconego przez społeczeństwo, religię i tradycję jedynego celu: macierzyństwa”. Jak się niebawem okazało, ich przypuszczenia okazały się słuszne – związek małżonków rozpadł się zaledwie po pięciu latach. Formalnych czynności rozwodowych para dokonała jednak znacznie później, bo dopiero w 1918 roku. W latach 20. Zofia Nałkowska ponownie wyszła za mąż. Jej wybrankiem został podpułkownik Jan Jur-Gorzechowski, były działacz PPS i organizator Legionów. Przeniosła się z nim do Zameczku pod Wilnem, a następnie do Grodna, gdzie mąż pełnił funkcję dowódcy żandarmerii. Drugie małżeństwo jednak także nie okazało się szczęśliwe. Para rozstała się po siedmiu latach, w 1929 roku. 

Zofia Nałkowska literacko zadebiutowała jeszcze jako czternastolatka. Jej pierwszy opublikowany utwór poetycki nosił tytuł  Pamiętam. Następnie publikowała swoje wiersze w różnych warszawskich magazynach, w tym w czasopiśmie literacko-artystycznym pod tytułem „Chimera”. Po kilku latach zupełnie porzuciła jednak poezję i skupiła się na utworach prozatorskich. Pierwsze opowiadanie Orlica, ogłosiła w 1903 roku. Rok później wydała powieść zatytułowaną Lodowe pola, którą rozpoczęła trylogię pod tytułem Kobiety. Jej twórczość tego okresu była silnie przesiąknięta ideami typowymi dla epoki Młodej Polski. Początek lat 30. to szczyt kariery Nałkowskiej. Próbowała swoich sił jako dramatopisarka. Jej sztuka Dom kobiet (1930) cieszyła się dużym powodzeniem i zdobyła uznanie Antoniego Słonimskiego. Pięć lat później ukazała się Granica. W 1939 roku, tuż przed wybuchem II wojny światowej, ukazali się jeszcze Niecierpliwi. To utwór psychologiczny, osadzony w środowisku małomiasteczkowej inteligencji, opowiada o ludziach przegranych, dotkniętych fatalizmem samobójczej śmierci. 

W czasie okupacji utrzymywała się z prowadzenia w Warszawie sklepiku tytoniowego. Życie w okupowanej Warszawie nie sprzyjało wprawdzie pisaniu powieści, co nie znaczy, że Nałkowska w ogóle zaprzestała twórczości literackiej - przez cały okres wojny prowadziła bowiem dziennik, będący dla wielu najwspanialszym jej dziełem. Pisała Dzienniki przez prawie sześćdziesiąt lat, od wczesnej młodości aż do śmierci. Te notatki, zebrane w sześciu tomach i opublikowane w "Czytelniku"(1975-2000). Pisarka angażuje się w życie społeczne - organizuje Związek Zawodowy Literatów Polskich, pracuje w Biurze Propagandy Zagranicznej przy Prezydium Rządu i w Towarzystwie Opieki nad Więźniami. Od 1928 r. jest wiceprezesem polskiego PEN-Clubu (funkcję tę pełniła również po wojnie). Była jedyną kobietą zasiadającą w Polskiej Akademii Literatury. Autorka została nagrodzona wieloma wyróżnieniami. Za swoje najsłynniejsze dzieło okresu międzywojennego – Granicę otrzymała w 1935 Państwową Nagrodę Literacką. Powtórnie przyznano jej tę nagrodę za całokształt twórczości w 1953. Otrzymała też Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury. Po wojnie uczestniczyła w pracach Głównej Komisji Badań Zbrodni Niemieckich, czego efektem był tom opowiadań Medaliony. Pracowała też w redakcji marksistowskiej „Kuźnicy". Była posłanką do Sejmu PRL. Zofia Nałkowska zmarła 17 grudnia 1954 roku w warszawskiej lecznicy na skutek wylewu. Została pochowana w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Jej nazwiskiem upamiętniono ulice i osiedla, muzea a nawet jeden z kraterów na planecie Wenus. W 1989 roku zostało otwarte Muzeum Zofii Nałkowskiej w Grodnie, a w 1992 roku Muzeum Zofii i Wacława Nałkowskich "na Górkach" w Wołominie.

Źródło: merlin.pl/dzieje.pl/culture.pl/wikipedia.org
Źródło: scholaris.pl/kobieta.wp.pl/wikipedia.pl/wyborcza.pl