Niewiele brakowało, a otrzymałby Literacką Nagrodę Nobla. Przeszkodą okazał się jego własny utwór Wiatr od morza, ze względu na antyniemiecką wymowę.156. rocznica urodzin Stefana Żeromskiego

Stefan Żeromski urodził się 14 października 1864 roku w Strawczynie (obecnie gmina wiejska w województwie świętokrzyskim). Pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej. Jego ojciec dzierżawił folwark w Ciekotach i tam też dorastał. Ta piękna okolica, pełna w odczuciu pisarza czaru i tajemnic, wielokrotnie została opisana w  jego opowiadaniach i powieściach. Krajobrazy te stały się tłem dla przeżyć i rozterek bohaterów Ludzi bezdomnych czy Syzyfowych prac. Młodość Żeromski przeżył w biedzie, nabawił się gruźlicy, którą ze zmiennymi skutkami leczył całe życie. Pisarz bardzo wcześnie stracił rodziców. Najpierw matkę, z którą był głęboko związany, niedługo później ojca. Jakąś cząstkę matki, którą bardzo kochał przedstawił w kobiecych bohaterkach swoich książek. Uczęszczał do Męskiego Gimnazjum Rządowego w Kielcach. To właśnie z tego okresu pochodzą jego pierwsze próby literackie. Zadebiutował w 1882 roku na łamach prasy. Duży wpływ miało na niego spotkanie Antoniego Gustawa Bema, swojego nauczyciela, który w przyszłości stał się pierwowzorem profesora Sztettera w Syzyfowych pracach. Gimnazjum ukończył, lecz matury nie zdał, jak napisał w dziennikach: był zbyt zajęty czytaniem literatury polskiej, że brakło mu czasu na naukę łaciny i matematyki.

Edukację przerwał z braku pieniędzy i wyjechał do Warszawy, gdzie dwa lata studiował w Wyższej Szkole Weterynaryjnej, która nie wymagała matury. Od 1888 zatrudniał się jako guwerner szlacheckich dzieci, a dwa lata później objął posadę w Nałęczowie, modnym uzdrowisku, do którego zjeżdżali znani pisarze i dziennikarze. Tam poznał Oktawię, z którą wziął ślub w 1892 roku. Wraz z żoną wyjechał do Szwajcarii, gdzie został bibliotekarzem w Muzeum Polskim w Rapperswilu. Praca ta przyniosła rodzinie stabilizację materialną a pisarzowi samodzielne, wnikliwe studia historyczne. Wkrótce potem zaczął publikować swoje pierwsze utwory. W 1895 roku pod pseudonimem Maurycy Zych opublikował w Krakowie zbiór opowiadań Rozdziobią nas kruki, wrony oraz tom Opowiadań pod własnym nazwiskiem. Przedstawił w nich problemy społeczne i ideowe. Żeromscy opuścili Szwajcarię w 1896 roku. Po powrocie do kraju pisarz podjął pracę w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich w Warszawie. W celach leczniczych podróżował co roku do Zakopanego. 

W 1897 roku ukazała się jego powieść Syzyfowe Prace, poruszająca problem rusyfikacji polskich dzieci. Dwa lata później wydana została książka Ludzie bezdomni. Lata przed I wojną światową to okres wytężonej pracy publicystycznej i odczytowej. Rewolucja 1905 roku zaciążyła na kondycji psychicznej Żeromskiego. Na załamanie wpłynęły liczne rewizje, aresztowanie, inwigilacja policyjna oraz odnawiająca się gruźlica. Z tych dramatycznych doświadczeń wyrosły Dzieje grzechu, Duma o hetmanie i dramat niesceniczny Róża. W 1909 roku pisarz z rodziną wyjechał do Paryża, gdzie dalej tworzył. 1912 był ostatnim rokiem pobytu we Francji i małżeństwa z Oktawią. W 1913 roku Żeromski ożenił się z malarką Anną Zawadzką. Pracował w tym czasie nad trylogią Walka z szatanem. W czasie I wojny światowej autor próbował bezskutecznie dostać się na front do Legionów Piłsudskiego. Po ewakuacji Krakowa osiadł w Zakopanem, gdzie brał udział w pracach Naczelnego Komitetu Narodowego.

W 1918 roku na krótko został prezydentem Rzeczpospolitej Zakopiańskiej. W okresie XX-lecia międzywojennego Żeromski mieszkał w Warszawie, gdzie uczestniczył w życiu literackim niepodległego państwa. Założył polską sekcję Pen Clubu brał udział także w akcji plebiscytowej na Mazurach. W 1925 roku ukazało się Przedwiośnie stawiające dramatyczne pytanie o dalszą drogę wolnej Polski ku lepszej przyszłości. W tym samym roku, otrzymał po raz pierwszy przyznaną polską państwową nagrodę literacką za zbiór utworów o historii polskiego wybrzeża Wiatr od morza (1922). Nie otrzymał natomiast nominacji do Nagrody Nobla, nie tylko wskutek niechętnego doń stosunku opinii niemieckiej, ale także zakulisowych działań polskiej prawicy, która uważała go za pisarza zbyt lewicowego i uznała Władysława Reymonta za bardziej stosownego kandydata. Pisarz zmarł 20 listopada 1925. Jego śmierć wywołała żałobę narodową. Wielu wybitnych pisarzy poświęciło mu utwory pożegnalne. Jego grób znajduje się na cmentarzu ewangelicko-reformowanym.

Źródło: klp.pl/zyciorysy.pl/biografia24.pl/culture.pl
Źródło zdjęć: pl.wikipedia.org/ obliczaludzi.com/mnki.pl/zeromszczacy.pl