Była wnuczką malarza Juliusza Kossaka, kuzynką poetki Marii Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej i pisarki Magdaleny Samozwaniec. Musiała talent po prostu mieć – 131. rocznica urodzin Zofii Kossak-Szczuckiej

Zofia Kossak – Szczucka, (później Kossak – Szatkowska) urodziła się 10 sierpnia 1889 roku w Kośminie na Lubelszczyźnie. Była córką Tadeusza Kossaka (brata bliźniaka malarza Wojciecha Kossaka) i Anny Kisielnickiej-Kossakowej, wnuczką malarza – Juliusza Kossaka, a także siostrą stryjeczną poetki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, satyryczki Magdaleny Samozwaniec i malarza Jerzego Kossaka. Jej wnukiem jest Francois Rosset, profesor literatury francuskiej na Uniwersytecie w Szwajcarii.

Zgodnie z tradycją rodzinną studiowała malarstwo - w latach 1912-1913 w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, a potem rysunek w Szwajcarii. W 1915 wyszła za mąż za Stefana Szczuckiego i zamieszkała z nim na Wołyniu. Tam przyszli na świat ich synowie – Juliusz  i Tadeusz. W 1917 przeżyła z rodziną okres krwawych wystąpień chłopskich oraz najazd bolszewicki. Spisane wspomnienia z tego okresu, wydane w 1922 pod tytułem Pożoga, były jej właściwym debiutem literackim. 

Po I wojnie światowej i śmierci męża zamieszkała w Górkach Wielkich na Śląsku Cieszyńskim. Ponownie wyszła za mąż w 1925 roku za Zygmunta Szatkowskiego, oficera wojska polskiego i historyka wojskowości. W 1926 na świat przyszedł jej trzeci syn, Witold Szatkowski, a umarł pierworodny – Juliusz Szczucki. W 1928 urodziła córkę, Annę Szatkowską.

W okresie międzywojennym na Śląsku powstały jej najwybitniejsze utwory: książki poświęcone Śląskowi (m.in. Nieznany kraj, Wielcy i mali), utwory dla dzieci i młodzieży (Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata, Topsy i Lupus, Bursztyny), a przede wszystkim wielkie powieści historyczne, głównie trylogia: Krzyżowcy, Król trędowaty, Bez oręża. Przetłumaczona została na 16 języków, przynosząc jej rozgłos i znaczące nagrody.

W 1939 roku Zofia Kossak opuściła Górki Wielkie. Lata okupacji spędziła w Warszawie. Zaangażowana w pracę konspiracyjną, redagowała podziemną prasę. Powieściopisarka jako jedna z pierwszych polskich intelektualistów dostrzegła tragizm losu polskich Żydów i stworzyła wraz z plastyczką Wandą Krahelską-Filipowicz Komitet Pomocy Społecznej dla Ludności Żydowskiej, działający pod konspiracyjną nazwą Żegota.

W sierpniu 1942 roku, tuż po rozpoczęciu likwidacji warszawskiego getta, Kossak opublikowała słynny protest – głos sprzeciwu polskich środowisk katolickich wobec dokonywanej przez Niemców zagłady Żydów na terenie okupowanej Polski. W 1943 roku została aresztowana i uwięziona w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Wspomnienia z ciężkiego etapu w jej życiu opisała w książce Z otchłani. Z obozu przeniesiono ją do warszawskiego Pawiaka i skazano na śmierć.

Dzięki staraniom polskich władz podziemnych została uwolniona w 1944 roku, na krótko przed wybuchem Powstania Warszawskiego, w którym wzięła czynny udział. Po wojnie wyjechała z kraju i przebywała w Anglii. Razem z mężem pracowali w trudnych warunkach na farmie Trossell. Wspomnienia z Kornwalii 1947-1957 wydane w 2007 roku stanowią zbiór barwnych zapisków z tamtego okresu. Podczas przymusowej emigracji powstało wysoko cenione przez zagranicznych krytyków i czytelników Przymierze, a także Rok polski, i cz. I Dziedzictwa.

W Polsce w 1948 cała jej twórczość objęta została cenzurą i podlegała natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek. Po okresie stalinizmu jednak były ponownie masowo wydawane. W 1964 była jedną z sygnatariuszek Listu 34 Antoniego Słonimskiego, w którym przyłączyła się do protestu pisarzy w obronie swobody wypowiedzi. W 1966 odmówiła przyjęcia Nagrody Państwowej I Stopnia w dziedzinie kultury i sztuki za wybitne osiągnięcia w dziedzinie powieści historycznej. 

W 1957 roku pisarka powróciła do Polski i osiadła w ukochanych Górkach Wielkich. Zamieszkała w domku dawnego ogrodnika, w którym obecnie mieści się jej muzeum biograficzne. Tutaj spędziła ostatni okres swego życia, pracując wspólnie z mężem nad kolejnymi utworami. Ostatnie dziesięciolecie życia również poświęciła pracy publicystycznej.

Jej osoba ma już swoje stałe miejsce w polskiej historii, literaturze ale również w kinematografii. Powstały filmy dokumentalne poświęcone jej życiu: W góreckim domku ogrodnika (2002), W cieniu zapomnienia (2006), Errata do biografii: Zofia Kossak-Szczucka (2008).

Zmarła 9 kwietnia 1968 roku w Bielsku-Białej. Pochowana została na cmentarzu w Górkach Wielkich obok ojca Tadeusza Kossaka i synka Julka Szczuckiego. Za działalność na rzecz pomocy dla ludności żydowskiej została odznaczona medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” oraz tablicą pamiątkową w Jerozolimie. W 2018 roku prezydent Andrzej Duda odznaczył pośmiertnie pisarkę Orderem Orła Białego w imię zasłużonych dla chwały, dobra i pożytku RP.

Źródła: dzieje.pl/zofiakossak.pl/wikipedia.org

Źródło zdjęcia: muzeum1939.pl/polskaniezwykla.pl/zofiakossak.bbzhr