110. rocznica śmierci pierwszej polskiej feministki Elizy Orzeszkowej

Urodziła się 6 czerwca 1841 roku w zamożnej szlacheckiej rodzinie w Miłkowszczyźnie koło Grodna (wieś na terenie dzisiejszej Białorusi) jako Eliza Pawłowska. Dzieciństwo spędziła głównie w Grodnie, gdzie z resztą rodziny przeprowadziła się po śmierci ojca kiedy miała dwa lata. Wychowywana była głównie przez kobiety – matkę, babcię, starszą siostrę oraz opiekunkę. Bardzo szybko zaczęła przejawiać talent literacki, od najmłodszych lat uwielbiała czytać i wymyślać ciekawe opowieści.

W latach 1852-1857 uczyła się na pensji sakramentek w Warszawie, gdzie zawarła przyjaźń z Marią Konopnicką. Naukę na pensji wspominała jako stratę czasu. W wieku 17 lat, wyszła za mąż za dużo od niej starszego Piotra Orzeszka i zamieszkała w jego majątku w Ludwinowie. Małżeństwo nie było udane, ale pobyt tu stał się dla przyszłej pisarki pierwszą okazją do zaangażowania w życie społeczne. Wymusiła na mężu zgodę na prowadzenie szkoły dla dzieci wiejskich.

Tymczasem wybuchło Powstanie Styczniowe i Orzeszkowa, która czuła się związana z obozem demokratycznym, pomagała w ukrywaniu i przewożeniu przez granicę Romualda Traugutta, była łączniczką partyzantów, zaopatrywała ich w żywność. Konsekwencje jej działań poniósł mąż, który po klęsce powstania został zesłany do guberni permskiej, a jego majątek w Ludwinowie został skonfiskowany. Po powstaniu dobrze widziane było, żeby żona pojechała na zesłanie razem z mężem. Orzeszkowa, choć małżonek płacił zesłaniem za jej własne sympatie polityczne, nie uczyniła tego.

Wróciła do majątku rodziców na Miłkowszczyźnie. W 1867 roku, po powrocie Orzeszki z zesłania, wystąpiła z pozwem o rozwód i uzyskała go. Kilka lat później związała się z Stanisławem Nahorskim, z którym żyła przez lata, siejąc zgorszenie w środowiskach ziemian. Ślub wzięli dopiero w 1894 roku Miłkowszczyznę. Majątek borykał się trudnościami finansowymi, jak większość ziemiańskich majątków na Litwie po upadku powstania i trzeba było go sprzedać. Orzeszkowa zamieszkała w Grodnie.

W latach 1879-1882 przebywała w Wilnie, gdzie była współwłaścicielką księgarni wydawniczej publikującej książki, kalendarze i pismo humorystyczne. Celem tego przedsięwzięcia miało być wyparcie z polskiego rynku księgarskiego na Litwie klerykalnej i sensacyjnej literatury wydawanej przez konserwatystów. Władzom carskim nie podobała się ta działalność. Wydawnictwo zamknięto, a pisarkę skazano na przymusowe osiedlenie w Grodnie. W 1904 i 1909 roku była nominowana do literackiej Nagrody Nobla. W dokumentach można było przeczytać, że „O ile w tekstach Sienkiewicza bije szlachetne polskie serce, to w twórczości Elizy Orzeszkowej bije serce człowieka […]” – jednak ostatecznie nigdy nie otrzymała nagrody. Później przyszedł czas ciężkiej choroby serca, z którą aż do śmierci się zmagała. Odeszła 18 maja 1910 roku, w wieku 69 lat.

Najpopularniejszym dziełem pisarki jest powieść Nad Niemnem, która powstała w 1888 roku i przedstawia panoramę polskiego społeczeństwa drugiej połowy XIX wieku, nawiązując również do wspominanych wcześniej doświadczeń związanych z powstaniem styczniowym. Ostatnim dziełem Elizy Orzeszkowej był wydany w 1910 roku zbiór opowiadań „Gloria Victis”, inspirowany wydarzeniami powstania styczniowego.

Zapraszamy do zabawy literackiej