Największą popularność przyniósł mu trzytomowy cykl esejów, w których autor dokonał analizy historii Polski – 50. rocznica śmierci Pawła Jasienicy

Paweł Jasienica, a właściwie Leon Lech Beynar, urodził się 9 listopada 1909 roku w Symbirsku nad Wołgą. W 1920 roku rodzina przeniosła się do polskiego wówczas Wilna, gdzie przyszły pisarz ukończył historię na Uniwersytecie Stefana Batorego. Przed wojną pracował jako nauczyciel historii w Grodnie, był spikerem w Polskim Radiu Wilno, publikował w prasie. W 1935 roku ukazała się pierwsza jego książka pt. Zygmunt August na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa. 

Podczas okupacji pisarz był żołnierzem AK, w ramach akcji "Burza" uczestniczył w walkach o Wilno. Miesiąc później jego oddział stoczył bitwę z wojskami sowieckimi w okolicach Grodna i został rozbity. Beynar dostał się wówczas do niewoli, a następnie został wcielony do jednostki Ludowego Wojska Polskiego, po czym zdezerterował. Od jesieni 1944 roku służył w Wileńskiej Brygadzie AK, gdzie był adiutantem dowódcy Zygmunta Szendzielarza, znanego "Łupaszki". W lipcu 1945 roku został ranny, opuścił brygadę i znalazł schronienie we wsi Jasienica, gdzie do czasu wygojenia się ran ukrywał go na plebanii miejscowy proboszcz. Od nazwy wsi, gdzie się nim zaopiekowano, pochodzi powojenny pseudonim pisarza.

W Krakowie, gdzie znalazł się po wojnie, podjął pracę w redakcji "Tygodnika Powszechnego". 2 lipca 1948 roku, w czasie gdy trwały procesy wileńskich AK-owców, Jasienica także został aresztowany. Ku swemu zaskoczeniu dość szybko odzyskał wolność. Jak sam wspominał: Powiedziano mi: Wyjdzie Pan na wolność, zobaczymy, czy się to Ojczyźnie opłaci. Zdaniem niektórych Jasienica uniknął losu swych kolegów z partyzantki, z których wielu zostało skazanych na karę śmierci, dzięki interwencji ówczesnego szefa PAX-u.

W 1955 roku otrzymał w Warszawie dwupokojowe mieszkanie. Jego córka wspomina niesamowitą dyscyplinę pracy ojca: "Około ósmej zasiadał do maszyny i do godziny czternastej, czyli do obiadu, pisał, robiąc krótkie przerwy na kawę". W roku 1960 przypadł czas publikacji Polski Piastów, trzy lata później Polski Jagiellonów, a następnie cykl Rzeczpospolita Obojga Narodów. Czytelnikom książki bardzo się podobały, ale PRL-owscy historycy atakowali go za mało marksistowskie podejście do podejmowanych tematów. W latach 60. pisarz coraz bardziej angażował się w działalność demokratycznej opozycji. W 1964 roku znalazł się wśród intelektualistów, którzy podpisali "List 34" przeciwko cenzurze. Protestował przeciwko zdjęciu "Dziadów" Kazimierza Dejmka z afisza, krytykował antysemicką kampanię rozpętaną przez władze, podpisał też list do rektora Uniwersytetu Warszawskiego w obronie represjonowanych studentów.

Odpowiedzią władz było przemówienie I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki na zjeździe PZPR 1968 roku, w którym zarzucał Jasienicy przynależność do "zbrodniczej bandy Łupaszki". Najbardziej uderzyło w pisarza pomówienie o rzekomą współpracę z UB, co miało tłumaczyć zwolnienie pisarza z więzienia w 1948 roku. Gomułka powiedział: "Śledztwo przeciwko Jasienicy umorzono z powodów, które są mu znane. Został on zwolniony z więzienia".

Dzieła pisarza zostały objęte zakazem publikacji, a w prasie zapełniło się od szkalujących go artykułów. Pisano: "Paweł Jasienica nadużył wielkoduszności władzy ludowej i do dziś pozostał na wrogich pozycjach". "To właśnie Beynar zagrzewał bandytów Łupaszki do mordowania białostockich chłopów, palenia wsi i grabieży". Pisarz przeżył to bardzo ciężko, dotknął go towarzyski ostracyzm, nie podniósł się z tych oskarżeń aż do śmierci. 

W tym czasie Jasienica związał się z Zofią O'Bretenny, 40-letnią pracownicą jednego z dziekanatów UW. Pisarz nie wiedział, że jego ukochana, którą poślubił w 1969 roku, współpracuje z UB i cały czas donosi na niego i jego przyjaciół. Wiosną 1970 roku okazało się, że pisarz ma raka płuc. Zmarł 19 sierpnia 1970 roku. W 2006 roku została odsłonięta tablica pamiątkowa na domu, gdzie mieszkał pisarz.

Źródło: dzieje.pl/lubimyczytac/wikipedia.pl

Źródło zdjęcia: wpolityce.pl/wyborcza.pl/historiaija.blogspot.com/gdanskstrefa.com/wykop.pl