Pisarz, który był wizjonerem i prorokiem. Jego nazwiskiem nazwano planetoidę oraz pierwszego polskiego satelitę naukowego. 15. rocznica śmierci Stanisława Lema

Stanisław Lem urodził się 13 września 1921 roku we Lwowie w rodzinie o żydowskich korzeniach. Do aktu urodzenia wpisano jednak datę 12 września, aby zgodnie z przesądem uniknąć pecha. W dzieciństwie zaczytywał się w dziełach Grabińskiego, Verne’a i Wellsa. Sam pragnął zostać naukowcem. Wyniki badań nad inteligencją uczniów przeprowadzone przez ówczesne władze oświatowe wykazały, że był najinteligentniejszym dzieckiem w południowej Polsce. W 1939 roku zdał maturę. Ze względu na pochodzenie społeczne nie został przyjęty na Politechnikę Lwowską, zaczął więc studia na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Lwowskiego. Podczas niemieckiej okupacji rodzina Lem uniknęła zamknięcia w getcie dzięki fałszywym dokumentom. W skutek wojny stracili jednak cały dobytek, a ich sytuacja była tak zła, że przyszły pisarz myślał nawet o podjęciu pracy spawacza, jednak jego ojciec nie zgodził się na to. W 1944 roku wznowił studia medyczne, a rok później w ramach akcji repatriacyjnej rodzina przeniosła się do Krakowa, gdzie Lem kontynuował naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Uzyskał absolutorium, jednak odbycie obowiązkowej praktyki w szpitalu utwierdziło go w przekonaniu, że zawód lekarza nie jest mu pisany. Trafił na oddział położniczy i odebrał ponad 20 porodów oraz asystował przy cesarskim cięciu. Widok krwawych scen był jednym z powodów, aby ostatecznie porzucić medycynę, której nie lubił, a na studia wstąpił pod wpływem woli ojca. Dodatkowym czynnikiem zniechęcającym była konieczność odbycia przymusowej służby wojskowej. Lem postanowił nie zdawać końcowych egzaminów i w rezultacie nie otrzymał dyplomu. Pobyt na uczelni medycznej dał mu jednakże solidne wykształcenie przyrodnicze i z nauk ścisłych, które wykorzystywał w swojej twórczości. 

Pierwszymi utworami pisarza, które publikował w czasopismach jako student medycyny, były opowiadania o tematyce wojennej, okupacyjnej oraz zawierające elementy fantastyki naukowej. Jako autor fantastyki zadebiutował opublikowanymi w „Tygodniku Powszechnym” opowiadaniami Obcy, Ogród ciemności i Dzieje jednego odkrycia. Dzięki znajomości z Wisławą Szymborską pisywał w tym czasie także fraszki do humorystycznego pisma śląskiego „Kocynder”. Pierwszą powieścią w dorobku pisarza był utwór Szpital przemienienia, który ukończył w 1948 roku. Powieść nie doczekała się jednak publikacji przez kilka najbliższych lat. Było to spowodowane zablokowaniem wydania tej pozycji przez redakcję wydawnictwa, która zażądała dopisania dwóch kolejnych części, by całość była zgodna z ówczesną linią ideologiczną i aby zrównoważyć wymowę zbyt pesymistycznej pierwszej części. Wszystkie trzy części, ukończone zostały w 1950 roku i mogły się ostatecznie ukazać w 1955 roku pod tytułem Czas nieutracony. Jako samodzielna powieść Szpital przemienienia, została wydana dopiero w 1975 roku. W późniejszym okresie Lem nie zezwalał na wznawianie całości trylogii. W latach 1948–1950 autor pracował jako asystent w Konwersatorium Naukoznawczym Asystentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pisał pod pseudonimem recenzje książek naukowych i przegląd prasy w wydawanym przez Konwersatorium miesięczniku „Życie Nauki”. W jednym z opublikowanych artykułów skrytykował oficjalnie popierany ze względów ideologicznych łysenkizm (teoria dotycząca genów), co wywołało spory skandal. W 1950 roku na polecenie władz Konwersatorium zlikwidowano, zaś redakcję „Życia Nauki” przeniesiono do Warszawy. Młody Lem znalazł się w sytuacji bez stałego zatrudnienia, przy braku formalnego wykształcenia. 

Debiutem książkowym pisarza była powieść Astronauci, wydana w 1951 roku, która okazała się bestsellerem. Po jej publikacji autor został przyjęty do Związku Literatów Polskich. W następnych lata ukazały się Sezam i inne opowiadania, pierwsze utwory składające się na cykl Dzienniki gwiazdowe oraz powieść Obłok Magellana. W lutym 1954 roku ożenił się z Barbarą Leśniak, z którą miał syna. Nadchodzące lata przyniosły rozkwit różnorakich form prozy beletrystycznej i dyskursywnej oraz długo oczekiwaną stabilizację życiową i materialną. Rozpoczęła się wielka, międzynarodowa kariera Lema jako pisarza sciencie fiction. Koniec lat pięćdziesiątych obfitował w znakomite publikacje, między innymi Dialogi, Księgę robotów, Śledztwo, Opowieści o pilocie Pirxie i Solaris. W 1964 roku wydał Bajki robotów, które kilkanaście lat później weszły do kanonu lektur szkolnych, a rok później Cyberiadę – utwór uznawany przez samego pisarza za dzieło jego życia. W połowie lat sześćdziesiątych ukazała się autobiograficzna książka Wysoki Zamek. Ważną pozycję wśród dzieł Stanisława Lema zajmują eseje naukowe, kulturalne i filozoficzne, takie jak Filozofia przypadku, Dialogi i Doskonała próżnia, oraz felietony i teksty krytycznoliterackie, między innymi Mój pogląd na literaturę i Fantastyka i futurologia. W latach 1983-1988 pisarz przebywał na emigracji w Berlinie i Wiedniu, po powrocie do kraju zamieszkał w Krakowie. Ostatnia powieść Stanisława Lema pod tytułem Fiasko ukazała się w 1987 roku. Później pisarz okazjonalnie publikował felietony ukazujące się w kilku gazetach. Zostały one wydane w zbiorach, takich jak Dziury w całym, Tajemnica chińskiego pokoju i Rasa drapieżców. 

Prywatnie Stanisław Lem uwielbiał marcepan i chałwę, lubił również „Gwiezdne wojny”, słuchał muzyki klasycznej i jazzu, chętnie czytał dzieła Bolesława Leśmiana. Posiadał kilka doktoratów honoris causa (m.in. Politechniki Wrocławskiej, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Lwowskiego i Uniwersytetu w Bielefeld). Zmarł 27 marca 2006 roku w Krakowie. Nazwiskiem autora nazwano planetoidę 3836 Lem i pierwszego polskiego satelitę naukowego. Jest on najczęściej tłumaczony polski autorem, a jego książki ukazały się w ponad 40 językach i sprzedały się w ponad 30 milionach egzemplarzy. Był niezwykle ceniony nie tylko w Polsce, ale i poza jej granicami. Część fanów i znawców literatury Lema twierdzi, że był on genialnym jasnowidzem. Wiele jego tekstów można traktować jako prognozę na przyszłość, szczególnie w kwestii rozwoju technologii.

Źródła: merlin.pl/wikipedia.org/culture.pl/niestatystyczny.pl

Źródło zdjęć:wroclaw2016.strefakultury.pl/wyborcza.pl/polityka.pl